Tecrit ve Tehdit [Lockdown and the Sense of Threat] – Graham Harman

Lockdown and The Sense of Threat

Baykuş • Since the pandemic began, many philosophers such as Žižek, Badiou and Agamben have written several articles and had interviews on Covid-19. But we have not seen any of your articles and interviews on the virus. Is it because you have adopted “the philosophical silence” as an attitude or you have nothing to say about this issue?

Graham Harman • It seems to me philosophy deals better with important issues than with urgent ones. The people I most want to hear speak at a time like this are virologists, epidemiologists, and whichever politicians are thinking and behaving most responsibly. If a philosopher speaks too quickly on a pressing issue like the coronavirus, there is a strong possibility that they will simply be shoving current events into their own philosophical position rather than challenging their own thinking with what is going on. When philosophers do their job well, they are acting on the scale of centuries and millennia: Plato’s attempt to intervene in Syracuse was a failure and a personal disaster, and let’s not even speak about Heidegger. I don’t mind reading what Badiou or Žižek have to say about COVID-19, but I’d rather hear from the Governor of California. Anything valuable the philosophers have to teach us on the matter is more likely to emerge a few years from now. I have nothing against philosophers also being public intellectuals, but I worry about measuring philosophy by how well it can address urgent crises like a pandemic or global warming. As a civilization we are in the process of completely belittling high culture and any thoughtful distance from the immediate public sphere, but that is what philosophers have always been best at.

B. • Have we been already caught in a trap of so-called “civilized world” that imposes its conceptualization of the global or universal on us when we speak of the globality or universality of the pandemic?

G.H. • In this case it strikes me as a harmless practical matter. We are in fact globalized through extensive air travel, and that is how the virus spread so quickly. That said, in Europe it was largely the nation- states that were left to deal with the pandemic by themselves, and in the United States it was left to states and regional coalitions of states due to Trump’s apparently deliberate lack of a national management structure, ridiculously leaving the states to bid against both each other and the federal government for badly needed supplies. So, the results of the virus have clearly been “anti-globalist.” The United States will probably want to reduce dependence on the Chinese supply chain from now on. Some of this is just Trump, but some of it may continue.

B. • A dominant tendency of modern philosophy also manifests itself in the form of the subordination of the inorganic to the organic. Nowadays, the virus is said to be neither the living nor the inanimate. We even know that Žižek, on this basis, called the virus “the living dead”. Considering that modern philosophy places the responsibility of the privilege given to the organic on the subject, the emergence of another agent that disrupts the boundary between the inorganic and the organic is like an inevitable intervention that reverses this subordination. The boundaries of the concept of life are always shaken in the realm of objects where the living and the inanimate cannot be categorically separated. Do you think that the virus is not subjected to this categorical distinction between the living and the inanimate can offer an opportunity to rethink the concept of life?

G.H. • For a long time, we have needed to rethink the concept of life, since this touches on one of the core weaknesses of philosophy since the 1600s. Modern philosophy is essentially a taxonomy in which there are two basic kinds of things: (1) human thought, and (2) everything else. Of course, this isn’t quite as stupid as it sounds, since human thought is allowed to be fifty percent of the cosmos for the apparently good reason that we have immediate access to our thought but not to everything else. This is our Cartesian legacy, and as a result, philosophy only deals with the thought-world relation while science is allowed to deal with everything else. I happen to think this is wrong, and that it will be abandoned by the philosophy to come; Alfred North Whitehead was a pioneer in challenging it, and there are moments when Bruno Latour does so as well. But to get back to the point of your question, modern philosophy has always had a hard time knowing what to do with animals. Descartes simply put them on the side of thoughtless matter, but no one is really convinced by that. As a result, we have seen a number of threefold structures spring up where inanimate matter is at one extreme and humans at the other, with animals occupying a position of “life” in the middle. But this has led to nothing but unsatisfactory efforts, such as Heidegger’s 1929/30 Lecture Course, which never clearly explains what the animal’s “world-poverty” means. Quentin Meillassoux also failed to clarify this in his L’Inexistence divine, and there have been other such efforts. What I think we need to do is figure out a different way to punctuate the different forms of animal life, without assuming in advance that the jump from animal to human is the only or even biggest jump. Viruses are interesting since, as you mention, they are at or near the borderline between life and non-life. They are inert like seeds, but unlike seeds they never produce mature life forms but only more seeds. Hence, the debate over their origin and biological purpose continues. More philosophy about viruses could indeed be very useful. We will know we have exited modern philosophy once and for all as soon as we have some much better philosophies of animals than we currently do.

B. • When we look at Covid-19 from your thinking about the object, it is so obvious that the virus is an object with its individual qualifications. As we are told by scientists, it also has peculiar qualifications unlike others, in terms of which we can investigate into the entity’s ontological status; it is initially not an animal being, but it tends to be an animal being whenever it finds a proper place. We are precisely told that its encounter with an animal being makes it too an animal being. How do you construe the interrelation between that virus and an animal –say human– being, each of which is an object beyond the traditional –or still Aristotelian– division between a substance and an accident in terms of the latter’s dependency on the former? Do you prefer to state something about “the representational reality” of the virus?

G.H. • My thoughts here are guided by Lynn Margulis, the founder of Serial Endosymbiosis Theory (SET) who was an important influence on my book Immaterialism. For Margulis, the key to evolution is not to be found in the gradual shifts studied by population genetics, but through the sudden emergence of new species when symbioses are formed between two separate life forms. Famously, Margulis argues that some of the organelles are in cells are not coded for in our DNA, and therefore arrived as parasites that reproduced along with our cells and thus became a part of us. In January 2015 I lectured in Stockholm, and though on the whole it was a wonderful trip, I came down with a terrible viral cold, one of the most powerful I’ve ever had. Although I recovered on the normal time scale for colds, there have been certain small changes to my physiology ever since that must surely have resulted from the virus. I am physically not the same person as before, though luckily the effects are pretty minor. So now I am Stockholm-virus-Harman, just as I am now Cairo-Harman after having worked there for sixteen years. What is so interesting about viruses is the way they invade the most intimate part of each of us: the interiors of our cells! In terms of your question about Aristotelian substance and accident, viruses seem to have a certain capability to affect our substance, whether to change us or kill us.

B. • The common concern of many philosophers writing about Covid-19 is not what the ontological position of the virus is, but what the ethical-political (im)possibilities revealed by the pandemic can be. In other words, we are in a global crisis, and the attitude that we should take a break from “the philosophical nonsenses” at least until this crisis disappears is dominated by almost everyone. What does it mean today that philosophers are talking directly about the ethical-political rather than ontology?

G.H. • Philosophy is never nonsense unless it is done very badly. I agree that there are moments of crisis when everything else falls by the wayside: for instance, I would not be writing philosophy if a family member were gravely ill, or if Long Beach, California (where I currently live) was hit by a terrible earthquake as it was in 1933, or perhaps if I lived in Paris during the Occupation. There are times that demand urgent action. But the coronavirus demands passivity: the best thing we can do is stay at home, stay away from others, find less dangerous ways of securing supplies. In fact, the lockdown has been an extremely productive period for me, but not because I have anything of public interest to say about the current crisis. That doesn’t mean we won’t all have our thoughts recalibrated somehow by this strange catastrophe, though there might be a delay before this bears any fruit. To give an example, I do think that public health is one of the clearest arguments against libertarian individualism and a health system –like America’s– that is basically a for-profit system. This needs to be changed. But when I say that I am not saying that as a philosopher, but just as a regular voter and perhaps as an activist if one is so inclined. A philosopher can also be an activist, but that does not mean that philosophy and activism should be confused. We are in a period where the activist has a very high level of social prestige among intellectuals, and the danger is that this becomes a sort of post-religious moralism turned against the philosopher: “how dare you indulge in such abstract thoughts while the climate is being destroyed?” It is a kind of apocalyptic thinking that asserts that the present moment is always the site of a unique catastrophe that demands “all hands-on deck,” as if anything else were immoral. We should not give in to this pressure, and should not ridicule philosophy for not being able to drive an ambulance.

B. • As you once argued in your introductory section in The Speculative Turn, the philosophical attempts, all of which is habitually collected under the title “New Materialisms-New Realisms”, are –albeit not entirely– deprived of political and ethical aspects in general. Do you think that the pandemic provides an opportunity to rethink on this absence or soft spot?

G.H. • That’s not quite what we said. What we said is that human beings should no longer be at the center of all meditation on reality. The argument was that ethics and politics should not be at the center of ontology. This does not mean that they do not exist as compelling areas of philosophy. In what I have written about ethics and politics, I have tried to make the case that they should be less human-centric than in the past, but obviously there is no ethics or politics without humans as a key ingredient. Anyway, I’m not sure we need a new ethical code because of the coronavirus. As ever, some people are treating others well during the lockdown while others are behaving in selfish and dangerous ways. There’s nothing new about that. Politics Is a different question: as mentioned, there may in fact be huge political ramifications from COVID-19, but it’s unlikely that any of the immediate political diagnoses are going to be responding in any depth to what has happened. Yes, I think the United States needs some version of public medicine, but I thought that a year ago already, so saying it again now is nothing new– and neither would be writing an article about it. Philosophical thoughts do not come quickly, and tend to arise according to a rhythm of the calendar rather than the work clock. I’ve found that I have a good new idea every 4 or 5 years, no matter how hard I work; that’s probably because we have to grow into philosophical ideas rather than just thinking them. Most of the supposedly new political ideas we hear are just some variant on existing Left platforms. They are certainly much better than Right platforms, but the Left as we know it is utterly rooted in early 19th century idealism, which I oppose.

B. • As you know, while a group of privileged people can quarantine themselves in the world, an overwhelming majority must work to sustain their lives. What does the quarantine mean in a world where such inequality prevails? Accordingly, how can we continue our philosophical activity in our homes under the quarantine? Or should we continue to do whatever we do?

G.H. • This is a terrible problem, a new sort of class structure. What is the class position of university professors? There may be a few who are wealthy through their families, but they are the minority. Our salaries are not bad, but we tend to have no capital, and in America we all waste years paying back student loans. But during the coronavirus we have joined the privileged class that need not risk our lives to do our jobs. I’m perfectly happy teaching students from my home via Zoom, and right now I am typing this response from the comfort of my living room couch, rather than delivering mail or working a cash register at a supermarket. What has made me most angry about the current crisis is the way that many state governors here have ordered people back to work, primarily so that they cannot claim unemployment benefits. This puts the working class in a position where they must literally risk their lives and the lives of their family to be able to eat. That said, I don’t see any sort of moral problem in continuing to do one’s work, such as this interview. Each of us always has better luck in some way than someone else, and there is little point responding to that with crippling guilt. I’m old enough now that the virus could potentially kill me, and home is the right place to be.

B. • In his first article on Covid-19, Agamben claimed that states, especially Italy, had invented the epidemic of coronavirus, which is no different from Flu, to justify the state of exception. Do you think that the fact that Agamben still maintains his own attitude in his second article after the reactions to the first article means distorting the empirical/the facts in order to preserve his theoretical position? Or is Agamben really right?

G.H. • Agamben is one of those cases of someone who has responded to the current crisis by doubling down on his previous position, which is not a way of making a true encounter with a surprising event. Yes, we know that Agamben has some powerful arguments about the way the state of exception functions. But look at how his position now resembles that of the Trump supporters who claim this is all a hoax to ruin the economy and cost Trump re-election. Badiou’s article on the virus was more responsible and pragmatic, though ultimately unsatisfying in its own way. As for Žižek, though I am fond of him personally and as a writer, I have mostly stopped reading his “public intellectual” pieces because they have become too predictable. “The problem is not the Right, the problem is liberals!” It’s a fairly standard Leninist argument, and one that is guaranteed an easy shock value in the contemporary media. Žižek generates plenty of new ideas even now, but not usually in his journalism. This is one of those rare moments when I’d rather hear from Italian government officials than from Agamben himself. I like people who speak from a position of being in touch with reality, and at the moment that is primarily health ministers, doctors, nurses, virologists, and epidemiologists. There are moments when each of us should simply be quiet and listen, and it is important to recognize those moments when they arrive.

B. • How about the state of affairs in the USA in both respect of governmental and public attitudes to the crisis? In passing, if you have any observation about Turkey in this respect –as well as other issues freed from our context– it would be really great to hear.

G.H. • The situation in America is disgraceful, which is no surprise for anyone familiar with the callous ineptitude of Trump. I have never feared so greatly for the future of my country, though I still expect him to lose re-election in November. As for Turkey, I pay closer attention to you than to any country other than America, since my wife is Turkish and I am also very close to her entire family. The sense I have now is that Turkey is doing a much better job with the virus than the United States. It seems that your Health Minister is a good one, and it sounds like there are plenty of masks for everyone and the government is distributing them. Turkey has a stronger family and social structure than America, where it is considered somehow immoral to depend on anyone else for anything. There are times when that works in our favor culturally, but this is not one of them.

Tecrit ve Tehdit

Baykuş • Žižek, Badiou, Agamben gibi birçok filozof, pandemi başladığından beri, Covid-19 üzerine birçok makale yazdı ve röportaj verdi. Ancak sizin virüsle ilgili herhangi bir makale ya da röportajınızı göremedik. Bunun nedeni, bir tavır olarak “felsefî suskunluk”u benimsemiş olmanız mı, yoksa bu konuda söyleyecek bir sözünüz yok mu?

Graham Harman • Bana öyle geliyor ki, felsefe acil konulardansa önemli konuların hakkından daha iyi gelebilir. Böyle zamanlarda en çok bir şeyler duymak istediğim insanlar virologlar, epidemiyologlar, ve hangi politikacılar en sorumluca düşünüyor ve davranıyorsa, onlar. Bir filozof koronavirüs gibi acil bir konuda alelacele konuştuğunda, mevcut olayları kendi felsefî konumuna kolayca itmesi, olup-bitenler karşısında kendi düşüncelerine meydan okumasından daha güçlü bir olasılıktır. Filozoflar işlerini iyi yaptıklarında yüzyıllar ve milenyum ölçeğinde hareket ederler: Platon’un Sirakuza’ya müdahâle etme girişimi bir başarısızlık ve kişisel felaketti, Heidegger hakkında konuşmayalım bile. Badiou ya da Žižek’in Covid-19 hakkında söylemek zorunda oldukları şeyleri okumayı umursamıyorum, aksine Kaliforniya Valisinin söylediklerini duymayı tercih ederim. Filozofların bu konuda bize öğretmeye çalıştıkları herhangi bir değerli şeyin bundan birkaç yıl sonra ortaya çıkması çok daha muhtemel. Filozofların aynı zamanda kamu entelektüeli olmalarına karşı hiçbir lafım yok, ancak felsefenin bir pandemi veya küresel ısınma gibi acil krizleri ne kadar iyi ele alabileceğiyle ölçülmesinden endişe duyuyorum. Bir medeniyet olarak, yüksek kültürü ve dolaysız kamusal alanla araya her türden özenle mesafe koymayı tümüyle küçümseme sürecindeyiz, oysa filozofların da her zaman en iyi olduğu şey budur.

B. • Tam da salgının küreselliğinden veya evrenselliğinden söz ederken, sözümona “medeni dünya”nın, bize “küresel” veya “evrensel” kavramsallaştırmasını dayatan bu dünyanın tuzağına zaten düşmüş bulunmuyor muyuz?

G.H. • Şu durumda, söz konusu kavramsallaştırma bana zararsız, pratik bir mesele gibi görünüyor. Geniş kapsamlı havacılık aracılığıyla gerçekten de küreselleştik ki, bu durum virüsün nasıl böyle hızlıca yayıldığını da gösteriyor. Bununla beraber, Avrupa’da, pandemiyle kendi kendilerine uğraşmak üzere bir başlarına bırakılanlar büyük ölçüde ulus-devletlerdi. Birleşik Devletler’deyse pandemiyle uğraşma işi, Trump’ın görünüşe göre bile isteye bir ulusal yönetim yapısından mahrum olmasından dolayı, eyaletlere ve bölgesel koalisyonlara bırakıldı; böylece eyaletler saçma biçimde, şiddetle ihtiyaç duyulan malzemeler üzerinden hem birbirleriyle hem federal hükümetle kapışmaya terk edildi. Dolayısıyla, virüsün sonuçları açıkça “küreselcilik karşıtı” olmakta. Birleşik Devletler bugünden sonra Çin tedarik zincirine bağımlılığını giderek azaltmak isteyecektir muhtemelen. Bunlardan bazıları yalnızca Trump’la ilgili, ama bazıları devam edebilir.

B. • Modern felsefedeki baskın eğilimlerden biri de inorganik olanın organik olana tâbîyyeti biçiminde kendini gösteriyor. Bugünlerdeyse, virüsün ne canlı ne de cansız olduğu söyleniyor. Hatta Žižek’in buradan hareketle virüse “yaşayan ölü” dediğini biliyoruz. Modern felsefenin, organik olana verilen ayrıcalığın sorumluluğunu özneye yükleme tavrını göz önünde bulundurursak, bugün karşımıza inorganik ile organik arasındaki sınırı bozan başka bir fail çıkması, söz konusu tâbîyyeti tersine çeviren kaçınılmaz bir müdahâle gibi. Canlı ile cansızın kategorik olarak ayrılamadığı nesneler dünyasında yaşam kavramımızın sınırları da sürekli sarsıntı hâlinde. Sizce virüsün canlı ile cansız arasındaki bu kategorik ayrıma tâbî olmayışı yaşam kavramını düşünmek için yeni bir imkân sunabilir mi?

G.H. • Uzun zamandan beri yaşam kavramını zaten yeniden düşünmek zorundayız, çünkü bu durum, ta 1600’lerden itibaren felsefenin temel zayıflıklarından birine temas ediyor. Modern felsefe özünde iki temel şeyi barındıran bir sınıflandırmadır: (1) İnsan düşüncesi ve (2) diğer her şey. Tabii ki bu göründüğü kadar aptalca değil, çünkü insan düşüncesinin evrenin yüzde ellisi olmasına cevaz verilir. Bunun da görünüşe göre iyi bir gerekçesi vardır; zira diğer her şeye değil, bizzat kendi düşüncemize doğrudan erişimimiz var. Bu bizim Kartezyen mirasımızdır, dolayısıyla felsefe yalnızca düşünce-dünya ilişkisiyle uğraşırken, bilimin de diğer her şeyle ilgilenmesine izin veriliyor. Bunun yanlış olduğunu ve gelmekte olan felsefe tarafından terk edileceğini düşünüyorum: Alfred North Whitehead bu anlayışa meydan okumada öncüydü ve Bruno Latour’un da bunu yaptığı ânlar var. Ancak sorunuzun işaret ettiği noktaya geri dönmek gerekirse, modern felsefenin, hayvanlarla ne yapacağını kestirmede zorlandığı bir ânı olmuştur her zaman. Descartes hayvanları düşüncesiz madde yakasına koyar kabaca, ama hiç kimse buna gerçekten ikna olmuyor. Bundan dolayı, bir uçta cansız madde, diğer uçta insan ve ortada da “yaşam” konumunu işgal eden hayvan duracak şekilde üç katmanlı bir dizi yapının peyda olduğunu gördük, görüyoruz. Hâlbuki bu yaklaşım, hayvanın “dünya-yoksulluğu”nun ne anlama geldiğini hiçbir zaman net bir şekilde açıklamayan Heidegger’in 1929/30 dersleri gibi tatmin edici olmayan çabalardan başka hiçbir şeye yol açmadı. Quentin Meillassoux da L’Inexistence divine adlı eserinde buna açıklık kazandıramadı ve böyle başka çabalar da oldu. Yapmamız gerektiğini düşündüğüm şey, hayvandan insana sıçrayışın tek, hatta en büyük sıçrama olduğunu peşinen varsaymadan, farklı hayvanî yaşam formlarının altını çizmek için farklı bir yol bulmak. Virüsler ilginçtir, çünkü bahsettiğiniz gibi, onlar yaşam ile yaşam-dışı arasındaki sınırda ya da o sınırın yakınındadırlar. Virüsler, tohumlar gibi âtıldır, fakat tohumların aksine asla olgun yaşam formları üretmezler, yalnızca daha fazla tohum üretirler. Dolayısıyla, virüslerin kökenleri ve biyolojik amaçları üzerine tartışmalar devam etmektedir. Virüsler hakkında daha fazla felsefe hakikaten gayet yararlı olabilir. Hâlihazırda sahip olduğumuzdan çok daha iyi hayvan felsefelerine sahip olur olmaz modern felsefeden ilk ve son kez çıktığımızı bileceğiz.

B. • Covid-19’a sizin nesne üzerine düşünceniz üzerinden baktığımızda, kendine ait nitelikleriyle birlikte virüsün bir nesne olduğu gayet açık. Bilim insanlarının dediğine göre virüs diğer niteliklerinin yanında kendine özgü niteliklere sahip. Tam da bu özellikler üzerinden söz konusu mevcudiyetin ontolojik durumunu soruşturabiliriz; denildiğine göre, ilk başta canlı bir varlık olmayan virüs uygun yeri bulduğunda canlı bir varlığa dönüşüyor. Tam olarak söylendiğine göre, virüsün bir canlıyla karşılaşması onu da canlı yapıyor. Geleneksel –veya bugün bile Aristotelesçi– töz ile ilinek bölümlemesinin, ilineğin töze bağımlılığı üzerinden geliştirilen bu bölümlemenin ötesinde her ikisi de birer nesne olan bu virüsle herhangi bir canlı varlık –diyelim ki insan– arasındaki karşılıklı ilişkiyi nasıl yorumlarsınız? Virüsün “temsilî gerçeklik”i hakkında bir şeyler söylemek ister misiniz?

G.H. • Burada düşüncelerime, Sıralı Endosimbiyoz Teorisi’nin (SET: Serial Endosymbiosis Theory) kurucusu olup Immaterialism kitabımda önemli bir etkisi olan Lynn Margulis kılavuzluk ediyor. Margulis’e göre, evrim için kilit nokta, nüfus genetiğinin incelediği kademeli yön değişimlerinde bulunamaz, bilakis simbiyoz birbirinden ayrı iki yaşam formu arasında şekillendiğinde yeni türün âniden ortaya çıkışı aracılığıyla bulunmalıdır. Margulis’in meşhur iddiasına göre hücrelerimizdeki bazı organeller DNA’larımıza kodlanmamıştır ve dolayısıyla, hücrelerimizle birlikte yeniden üretilen ve böylece bir parçamız olan parazitler olarak ortaya çıkabilirler. 2015 Ocak’ında Stockholm’de ders verdim, genel olarak harika bir seyahat oldu olmasına, ama virüs kaynaklı korkunç bir soğuk algınlığına yakalandım; o güne kadar yakalandığım en güçlü soğuk algınlığıydı. Soğuk algınlıkları için normal sayılan bir sürede iyileşmeme rağmen fizyolojimde daha önce hiç olmayan bazı küçük değişiklikler oldu, bunlar mutlaka virüsün sonuçları olmalıydı. Neyse ki virüsün etkileri gayet küçüktü, buna rağmen fiziksel olarak artık öncekiyle aynı kişi değilim. Dolayısıyla şimdi, Stockholm-virüs-Harman’ıyım, tıpkı 16 sene çalıştıktan sonra Kahire-Harman’ı olmam gibi. Virüslerde ilginç olan nokta onların en içteki parçalarımızı istila etme tarzları; hücrelerimizin içleri! Aristotelesçi töz-ilinek sorunuza gelince, görünüşe göre virüsler tözlerimizi etkileme –ister bizleri değiştirme ister öldürme olsun– şeklinde belirli bir kabiliyete sahip.

B. • Covid-19 üzerine yazan birçok filozofun ortak ilgisi, virüsün ontolojik pozisyonun ne olduğunu tartışmaktansa, pandeminin meydana getirdiği etik-politik imkân(sızlık)ların ne olduğunu irdelemek oldu. Başka deyişle, küresel bir krizdeyiz ve en azından bu kriz yitip gidene dek “felsefî lakırdılar”a ara verme tavrı neredeyse herkes tarafından kabul edilmiş görünüyor. Filozofların, ontolojiden ziyade, doğrudan doğruya etik-politik olan hakkında konuşması bugün ne anlama geliyor?

G.H. • Felsefe çok kötü yapılmadıkça asla lakırdı olmaz. Diğer her şeyin havlu attığı bazı kriz ânları olduğunu kabul ediyorum: Örneğin, ailemden biri ağır hasta olsaydı, Kaliforniya’da Long Beach’te (şu ânda yaşadığım yer) 1933’teki gibi korkunç bir deprem olsaydı ve belki de İşgal altındaki Paris’te yaşıyor olsaydım felsefî yazılar yazmazdım. Acil eylem gerektiren zamanlar vardır. Fakat koronavirüs edilginlik [eylemsizlik] gerektiriyor: Yapabileceğimiz en iyi şey evde kalmak, diğer insanlardan uzak durmak ve malzemeleri muhafaza etmenin görece az tehlikeli yollarını bulmaktır. Aslında tecrit dönemi benim için son derece üretken bir dönem oluyor ancak bu durumun nedeni, mevcut kriz hakkında konuşacak herhangi bir kamusal ilgimin olması değil. Bu söylediğim, gelecekte sahip olacağımız tüm düşüncelerimizin bu garip felaket tarafından yeniden ayarlanmış olmayacağı anlamına gelmez; gerçi bu garip felaket meyve vermeden evvel uzunca bir gecikme yaşanabilir. Örnek vermek gerekirse, kamu sağlığının liberteryen bireyciliğe ve tıpkı Amerika’daki sistem gibi, temelinde kâr amaçlı olan bir sağlık sistemine karşı en açık argümanlardan biri olduğuna inanıyorum. Bu sistemin değiştirilmesi gerekiyor. Fakat bunu söylerken, bir filozof olarak değil, sadece düzenli bir seçmen ve belki de –çok istenirse söyleyeyim– bir aktivist olarak söylüyorum. Bir filozof aynı zamanda bir aktivist de olabilir, ancak bu, felsefeyle aktivizmin karıştırılması gerektiği anlamına gelmez. Aktivistin entelektüeller arasında çok yüksek bir toplumsal itibara sahip olduğu bir dönemdeyiz, fakat tehlike, bu durumun, filozofun aleyhine dönen bir tür post-dinsel ahlâkçılık hâlini almasıdır: “İklim yok ediliyorken sen hangi cüretle böylesi soyut düşüncelere dalıp keyfedebiliyorsun?” Bu yaklaşım, bir tür kıyametvari düşüncedir ve bu düşünce tarzının iddiasına göre şimdiki ân, bunun dışındaki her şey sanki ahlâksızlıkmış gibi, “herkesin elini taşın altına koyması”nı gerektiren, eşsiz bir felaket mahallidir. Bu baskıya boyun eğmemeli ve ambulans kullanamıyor diye felsefeyle alay etmemeliyiz.

B. • Bir keresinde, The Speculative Turn kitabının “Giriş” bölümünde iddia ettiğiniz üzere, artık bir alışkanlık olarak tümü “Yeni Materyalizmler-Yeni Realizmler” başlığı altında toplanan felsefî girişimler, tümden olmasa da genel anlamda, politik ve etik veçheden yoksun. Pandemi, söz konusu yaklaşımlardaki bu mahrumiyet veya onların bu yumuşak karnı üzerine yeniden düşünme fırsatı sunuyor mu sizce?

G.H. • Söylediğimiz tam olarak bu değil aslında. Dediğimiz şu: İnsanî varlıklar artık gerçeklik üzerindeki tüm tefekkürün merkezinde bulunmamalı. Argüman da şuydu: Etik ve politika ontolojinin merkezinde olmamalı. Bu, onların saygı uyandıran felsefî alanlar olarak mevcut olmadıkları anlamına gelmez. Etik ve politika hakkında yazdıklarımda, onların geçmişte olduğundan daha az insan-merkezli olmaları gerektiğine dair delil getirmeye çalışıyorum, fakat açık ki esas bileşen olarak insanlar olmaksızın ortada ne etik ne politika vardır. Öyle veya böyle, koronavirüs yüzünden yeni bir etik düstura ihtiyacımız olduğu konusunda emin değilim. Hep olduğu gibi, tecrit döneminde kimi insanlar diğerlerine iyi muamele ederken kimileri de bencilce ve tehlikeli davranıyor. Bu bapta yeni bir şey yok. Politikaysa farklı bir sorun; önceden anıldığı gibi, Covid-19 yüzünden muazzam politik çatallanmalar olabilir hakikaten, ancak acilen konan politik teşhislerin hiçbiri olan-bitene derinlemesine karşılık veriyor gibi görünmüyor. Evet, Birleşik Devletler’in bazı kamu sağlığı örneklerine ihtiyacı olduğunu düşünüyorum, ama bunu bir sene önce de düşünüyordum, dolayısıyla bu ihtiyacı şimdi dile getirmek yeni bir şey değil –onun hakkında bir makale yazmak da yeni bir şey olmazdı. Felsefî düşünce hızlıca ortaya çıkmaz ve de iş saatinden ziyade yıllık takvimin ritmine göre doğmaya meyyaldir. Her 4-5 yılda bir, yeni ve iyi bir fikre sahip olduğumu keşfettim, ne kadar sıkı çalıştığım önemli değil; bunun nedeni de muhtemelen, felsefî fikirleri sırf düşünmekten ziyade onlara uyacak hâle gelmemiz. İşittiğimiz ve yeni olduğu iddia edilen politik fikirlerin çoğu mevcut sol cenahın kimi örneklerinden ibaret. Kesinlikle bunlar sağ cenahınkilerden çok daha iyi, fakat bildiğimiz gibi solun kökleri benim karşı olduğum 19. yüzyıl idealizmi nihayetinde.

B. • Bildiğiniz gibi dünyada bir grup ayrıcalıklı insan kendilerini karantina altına alabiliyorken, ezici bir çoğunluksa hayatlarını idame ettirebilmek için çalışmak zorunda. Böylesi bir eşitsizliğin hüküm sürdüğü dünyada karantina ne anlama gelmektedir? Dolayısıyla, karantina altında evlerimizde felsefî etkinliğimize nasıl devam edebiliriz? Yoksa her ne yapıyorsak onu yapmaya devam mı etmeliyiz?

G.H. • Bu korkunç bir problem, yeni bir tür sınıf yapısı. Üniversite profesörlerinin sınıfsal konumu nedir? Aileleri dolayısıyla müreffeh olan birkaç kişi olabilir, ancak bunlar azınlıktır. Maaşlarımız fena değil, fakat sermaye biriktirecek kadar da değil ve Amerika’da hepimiz yıllarımızı öğrenci kredilerini geri ödeyerek harcıyoruz. Hâlbuki koronavirüs günlerinde biz de işimizi yapmak için hayatını riske atmak zorunda kalmayan ayrıcalıklı sınıfa dâhil olduk. Zoom aracılığıyla evimden öğrencilere ders vermekten son derece mutluyum ve şu ânda kargo dağıtmak veya süpermarkette yazarkasa kullanmak yerine, bu yanıtı oturma odamdaki kanepemin rahatlığıyla yazıyorum. Mevcut kriz hakkında beni en çok öfkelendirense, sırf insanlar işsizlik yardımı talep edemesin diye buradaki birçok eyalet valisinin insanlara işe geri dönme emri vermesidir. Bu durum, işçi sınıfını, karınlarını doyurabilmeleri için kendi hayatlarını ve ailelerinin hayatlarını –kelimenin gerçek anlamıyla– riske atmalarını gerektiren bir konuma getiriyor. Bununla birlikte, bir kişinin işini yapmaya devam etmesinde ahlâkî bir problem görmüyorum, bu röportajdaki gibi. Her birimizin, yek diğerinden bir şekilde daha iyi bir talihi vardır her zaman ve üstelik bu duruma, felç edici bir suçmuş gibi tepki vermenin pek de mantığı yok. Virüsün beni potansiyel olarak öldürebileceği kadar yaşlıyım ve ev, bulunmak için doğru bir yer.

B. • Agamben, Covid-19 üzerine yazdığı ilk makalesinde, devletlerin –özel olarak da İtalya’nın– alelâde bir gripten farkı olmayan koronavirüs pandemisini, istisna hâlini gerekçelendirmek için icat ettiğini iddia etti. Agamben’in ilk makalesine gelen tepkilerin ardından yazmış olduğu ikinci makalesinde de aynı tavrı sergilemeyi sürdürmesi kendi teorik pozisyonunu muhafaza etmeyi sürdürmek adına empirik olanı/olguları çarpıtması anlamına mı geliyor? Yoksa gerçekten de Agamben haklı mı?

G.H. • Agamben vakası mevcut krize önceki pozisyonunu daha da inatla savunarak yanıt veren birinin vakasıdır ki, bu, şaşırtıcı bir olayla hakikî yüzleşme yollarından biri değildir. Evet, istisna hâlinin işleme yolu hakkında Agamben’in bazı güçlü argümanları olduğunu biliyoruz. Fakat şimdi onun konumunun, bu durumun tümüyle, ekonominin mahvolması adına ve Trump için yeniden seçimin kaybı gibi bir mâliyeti olması adına uydurulan bir aldatmaca olduğunu iddia eden Trump destekçilerininkine nasıl benzediğine bakın. Badiou’nun virüs hakkındaki makalesiyse, en nihayetinde kendi çapında tatmin edici olmasa da, daha sorumlu ve pragmatikti. Žižek’e gelince, hem bir yazar hem de kişi olarak ona bayılan biri olsam da, onun “kamu entelektüeli” olarak yazdığı kısa yazılarını okumayı çoğunlukla bıraktım, çünkü çok tahmin edilebilir hâle geldiler. “Problem Sağ değildir, problem liberallerdir!” Oldukça standart Leninist bir argüman ve çağdaş medyada kolayca bir şok değeri garanti edilen türden. Žižek şu ânda bile bolca yeni fikir üretiyor, fakat genellikle gazeteciliğinde yapmıyor bunu. İçinde bulunduğumuz ân, Agamben’in kendisinden ziyade İtalyan hükümet yetkililerini dinlemeyi tercih ettiğim nadir ânlardan biri. Gerçeklikle temas hâlindeki bir konumdan konuşan insanları seviyorum ve şimdi zaman, öncelikle sağlık bakanlarının, doktorların, hemşirelerin, virologların ve epidemiyologların zamanı. Her birimizin basitçe sessiz kalması ve dinlemesi gereken ânlar vardır, üstelik zamanı geldiğinde bu ânları fark etmek önemlidir.

B. • Mevcut krize hem hükümetin hem de kamunun yaklaşımı bakımından ABD’de işler nasıl gidiyor? Bu arada, Türkiye’ye dair bu bağlamda –veya bağlamımız dışında elbette– herhangi bir gözleminiz varsa onları duymak hakikaten fevkalade olur.

G.H. • Amerika’daki durum utanç verici; Trump’ın vurdumduymaz kabiliyetsizliğine âşina olanlara şaşırtıcı gelmeyecek bir durum. Ülkemin geleceği için hiç bu kadar endişe etmemiştim, gerçi Trump’ın Kasım’daki yeniden seçimi kaybedeceğini ümit ediyorum hâlâ. Türkiye’ye gelince, Amerika dışında en çok size dikkat kesiliyorum, çünkü eşim Türk ve ben de onun bütün ailesiyle gayet yakınım. Bugünlerdeki hissiyatıma göre Türkiye virüs bağlamında Birleşik Devletler’den çok daha iyi iş çıkardı. Görünüşe göre sağlık bakanınız iyi, yine öyle görünüyor ki herkes için bolca maske var ve hükümet bunları dağıtıyor. Türkiye’nin Amerika’dan daha güçlü bir aile ve toplumsal yapısı var; zira Amerika’da herhangi bir şey için başka birine bağlı olmak, bir şekilde ayıp karşılanır. Bu durumun kültürel açıdan lehimize işleyeceği dönemler vardır, ama bu dönem onlardan biri değil.