Timothy Morton – Ortakyaşam için Teşekkürler Virüs

Timothy Morton (ABD Rice Üniversitesi’nde çalışmaktadır) insanların ekolojiyle nasıl ilişkilendiği sorusuyla ilgileniyor. 12.500 yıl önce dünyayı doğaya ve kültüre, insan ve hayvana böldüğümüzü ve başrole de insanı koyduğumuzu düşünüyor. Morton’a göre, insanmerkezcilik olarak bilinen, sınırlar koymaya, türler uydurmaya dayalı düşünme tarzı değişmelidir. Çünkü ona göre insanlar, hayvanlar ve şeyler iç içe geçmiştir. Hepimiz diğer simbiyotik varlıklarla iç içe geçmiş simbiyotik varlıklarızdır. Timothy Morton, Nesne Yönelimli Ontolojinin önde gelen temsilcilerindendir. Bu bakımdan spekülatif gerçekçi düşünürlerin önemli bir üyesidir. Ayrıca son dönem düşünce dünyasında ekoloji konusunun en önde gelen isimlerindendir. 2013 yılında yayınlanan Hyperobjects: Philosophy and Ecology After the End of the World [Hiper-nesneler: Dünyanın Sonundan Sonra Ekoloji ve Felsefe] ve 2016 tarihli Dark Ecology [Kara Ekoloji] başlıklı kitapları ekoloji literatürünün en çok başvurulan metinlerindendir.

Ortakyaşam  İçin Teşekkürler Virüs

TIMOTHY MORTON

Şeyler bir kerede çeşitli ölçeklerde meydana gelirler. İşte oradasın, arabanı çalıştırıyorsun. Biyosfere hiçbir şey olmadı, istatistiksel olarak anlamsız bir olay. Ama milyarlarca arabanın milyarlarca kez çalıştırılması küresel ısınmanın meydana gelmesinin nedenlerinden biri.

İşte oradasın, “bir yere sığınmışsın,” CoVID-19’un, yani çağımızın hiper-nesnesinin[1] yayılmasını durdurmaya çalışıyorsun; küresel ısınma dediğimiz hiper-nesnenin içindeki başka bir hiper-nesnedir bu. Tüm bunlar küresel ısınma hazırlıkları mı? Dikkatleri dağıtarak daha büyük bir felaketi mi hazırlıyor? Korkuyorsun, eğer sen de benim gibiysen. Kötü bir astımım ve uyku apnem var, yani eğer bu şey bana değerse pekâlâ ölebilirim.

Ama eğer sen de benim gibiysen tuhaf bir biçimde memnun da hissediyorsundur. Greta Thunberg nihayet bir mola verip kapatılan okuluna artık geri dönebilir! Bu virüs kirliliğin ve karbon salınımının büyük kısmını yok etti. İnsan olmayan varlıklar geri dönüyorlar. Colorado’nun Boulder sokaklarında dağ aslanları kol geziyor; oysa silahlı insanların menziline girmemek için genellikle çok çekingen ve hassaslardır.

Neoliberal kapitalizm içeriye doğru patlıyor; adeta Star Trek’in bir bölümünde Kaptan Kirk’ün viral bir cümle kurup sonsuz bir döngüye girmesine ve kendisini yok etmesine neden olduğu bilgisayar gibi şiddetle içine çöküyor. Bir CEO veya devlet başkanı “çözüm, problemden daha kötü olabilir” dediği zaman, size açıkça söylediği şey, otomatikleşmiş sistemi kurtarmak için ölmeniz gerektiğidir; yani adına kapitalizm denen ve yaşam formlarından değer çıkarmak konusunda gittikçe daha iyi bir makine öğrenmesi gerçekleştiren uyarlanabilir YZ (yapay zekâ) için. Ancak çözümlerin çok daha şiddetli ve baskıcı olabileceğini söylediğim zaman hiç de böyle şeyleri kast etmiyorum. Benimki daha çok kendi depresyonum hakkında nasıl konuştuğumu gösteriyor ki o da deliye dönmüş bağışıklık sisteminin bir cevabından ibaret, tıpkı akyuvarların yabancıları dışarıda tutmak namına konuklarını öldürmesi gibi.

Yaşam her şeyin tek bir hakiki toplulukta bütünleştirildiği, herkesin kendi kimliğini/özdeşliğini ait olduğu bu “daha büyük şey”den aldığı faşist bir bohça değildir. Yaşam huzursuz ittifakların gevşek bir kolektifidir. Hayat muğlaktır. Latince hostis kelimesi ev sahibi, konuk, dost, düşman anlamlarına gelir. Konukseverlik, kapını bir katile açmış olabileceğin anlamına gelir. Ben ölmek istemiyorum. Virüsün kimseyi öldürmesini istemiyorum. Ama yakın zaman önce, ki bu uzun bir hikâye, “hayatta kalma”ya karşıt olarak “hayatta olma”nın ne anlama geldiğini çözdüm. Ve her ne kadar tecrit kurallarına uysam da bunu kafamdan çıkaramıyorum.

Şok doktrinleri bir tarafa, global ekonomik sistem bir hayatta kalma kipidir (mode) –işte bu nedenle Darwin’i, kitabına “en güçlünün hayatta kalması”nı dahil etmeye mecbur ettiler– ve tam olarak şu an bu kip, onu konuk alan organizmaları yok ediyor. Bu konaklar olmadan, otomatikleşmiş sistemin hiçbir değeri olmayacaktır. O bir Mobius şerididir. Tuhaf bir döngüdür.

Halklar, gezegen bilinci daha yeni geldi. İnsan türünün insan olmayan halklarla dayanışmasının ne anlama geldiğini zor yoldan şimdi öğreniyoruz.

Bundan nefret ediyorum. Ve seviyorum. Patriyarkal tanrının aksine Gaia son derece muğlaktır ve gönderdiği elçiler benim tahammül edebileceğimden çok daha muğlaklar. Duygu durumumda feci sendelemeler oluyor. Teşekkürler Virüs.

Virüsler böylesi bir hayatın mantıksal sonuçlarıdırlar, hayat hakkında doğru bir şeyler söylerler. Çiçekler bitkilerden sonra geldiler ama onlar mantık bakımından bitki saplarından öncedirler. Çiçekler genetik mutasyon hakkında doğru bir şey söylerler, onun rastlantısal olduğunu. Cinsel gösteriş cinsellik hakkında hakiki bir şey söyler; cinsellik, “sağlıklılık”a veya “heteroseksüel” üremeye dayalı değildir. Gay insanları görebiliyor musunuz, aynada veya başka türlü? Güzel. Söyleyeceklerim bu kadar.

Sanat için de aynı. Sanat, anlamsız boya damlaları için PR (halkla ilişkiler) yapmak değildir. Güzellik, şeylerin var olabilmesinin nedenidir. Güzellik, hakikatin yüzüğüdür. Güzellik, hakikati hissettirir. Güzellik aynı zamanda ölümün mini minnacık bir parçasıdır. Eğer güzel şey 11’e yükselseydi, iç organlarınız erirdi ve ölürdünüz. Veya güzel şeyi siz yiyebilirdiniz ve o ölürdü. Güzellik, huzursuz bir ortakyaşarlıktır (symbiosis). Güzellik ölümün olanağıdır, güzellik kırılgandır. Güzellik kırılganlıktır.

Güzellik bir virüstür.

Çeviren: Kağan Kahveci
Redaksiyon: Sercan Çalcı
Kaynak: https://bit.ly/2V5ChAS
Görsel: Emilija Škarnulytê

[1] Hiper-nesneler, kendilerine ait bir yaşamsallıkları olan ama dokunamadığımız nesnelerdir; tür gibi, sınıf gibi, veya iklim değişikliği gibi. Dokunulamıyor olsalar bile etkileri deneyimlenebilir –ç.n.